Zijn we niet allemaal wis-, taal-, en rechtskundig? Zijn we niet allemaal wat arts, wat musicus, wat kok, wat priester, enz.? Heeft een en ander ook niet te maken met enthousiasme (misschien ook met wat durf) en met ‘geloof in de ander en geloof in jezelf’? Zo is bijvoorbeeld niets leuker dan je kans wagen bij een anderstalige schrijfwedstrijd (waar je als anderstalige niets te verliezen hebt). En waarom – zo dacht ik een halfjaar geleden – zouden we NT2-cursisten niet tot het literair vertalen in of uit het Nederlands aanmoedigen, weliswaar – zeker voor de lagere niveaus – met een aangepaste omkadering. Ik ging aan de slag, en ik merkte meteen dat de mogelijkheden voor het grijpen liggen én dat de resultaten soms echte (leerrijke, troostende, helende) pareltjes zijn.
Gewoon… vertalen in het Nederlands
Na een les over ‘het weer’ vroeg ik de studenten van niveau 3 een gedicht met een weerelement in hun eigen taal uit te zoeken en te vertalen in het Nederlands. Na enkele minimale vertaalaanpassingen leverde dit een boeiend palet op. Graag deel ik hier ‘De wind’, een vertaling van Mors, een van de cursisten. ‘De wind’ staat onder deze vorm op de Facebook-pagina van het UCT (Universitair Centrum voor Talenonderwijs):
Het is opmerkelijk hoe de vier korte Chinese verzen, vier lange verzen in het Nederlands worden. Als een bamboespruit – Bambust oblige – buig ik diep voor de Chinese taal.
Een kerstige vertaling naar de eigen taal
Ja, zelfs de studenten van niveau 1 kunnen literair vertalen, (weliswaar) uit het Nederlands in de eigen taal. Dat testte ik op 20 januari 2022, naar aanleiding van het aanleren van het voorzetsel ‘tussen’. Op 25 december 2019 had ik een kort gedicht geschreven voor de honderdste verjaardag van mijn grootvader (die in 2013 was overleden). Het zijn vier verzen. Het eerste vers begint met het woord ‘Tussen’. Op die donderdagochtend van 20 januari zag ik het gedicht hangen, en ik dacht: Daar moet ik iets mee doen. En zo besloot ik om de studenten uit te nodigen het volgende gedicht in hun eigen taal te vertalen:
tussen kerstbomen…
tussen kerstbomen en kaarsen
en tafels gedekt met borden,
zingt mijn hart met stille adem:
“vandaag zou je honderd worden"
(Isabelle Bambust)
De twee volgende vertalingen in het Engels liet ik onaangeroerd. Ik vind ze briljant.
among the christmas trees and candles
and tables laden with finery,
on silent breath my heart sings:
"today would be his centenary"
(Andrew Bones)
Between Christmas trees and candles,
And tables covered in red
Sings my heart with quiet breath
Today you become one hundred.
(Peter Soule)
De kracht van Andrew Bones’ vertaling ligt voor mij in de klank van ‘tables laden’ en uiteraard ook in het elegante ‘finery’ dat rijmt op ‘centenary’, een woord waarvan de uitspraak – [sen·’tee·nuh·ree] – (althans voor mij) niet evident is.
De schoonheid van de vertaling van Peter Soule ontwaar ik dan weer in de rode verwijzing naar kerst die dubbel rijmt op ‘breath’ en ‘hundred’.
Een gezamenlijke tekst
Een andere keer vroeg ik de studenten NT2 niveau 1 een eenvoudige poëtische zin met een vertaalmachine in het Nederlands te vertalen. Van deze zinnen zou ik dan een tekst maken die alle deelnemende studenten zou verbinden. Sommigen stuurden een heel gedicht in, anderen gaven een eigen invulling aan ‘eenvoudig’. Dit waren de inzendingen:
Met dit materiaal van dertien studenten brouwde ik de volgende tekst:
De hoed vol dromen
Ik praat niet, ik zit stil achter de computer
en ik droom van een zoetere tijd
Daar, op de kleine berg, staat een witte geit
Ontelbare rozen bloeien elke dag
Mensen zijn delen van elkaar
Want in de schepping komen ze uit één essentie
Mijn ogen uitputtend tot duizend li verder
bestijg ik nog een verdieping van de toren
Je kwam naar voren ook al wilde je me niet zien
Je ging weg maar je glimlachte
We zaten niet in het zadel
en er was geen overlast
Telkens als ik aan je denk
springen er tranen in mijn ogen
en vraag ik me verdrietig af
waarom je zo snel bent weggegaan
Concentreer je op waar je heen gaat
en je weet welke stappen je moet nemen
Zachtjes ga ik, zo zachtjes als ik gekomen ben
Ik zwaai met mijn hand zonder een wolk met me mee te nemen
Mijn liefde heeft geen einde
Ik weet niet wat ik zou geven voor een kus
Deze tekst kon dan weer een nieuw didactisch uitgangspunt vormen. Ik vroeg de studenten om alle werkwoorden, zelfstandige naamwoorden en bezittelijke voornaamwoorden aan te duiden, en om bij tien zelfstandige naamwoorden te vermelden of het om een de-woord of een het-woord ging.
Een ontroerende reminiscentie-oefening
De laatste oefening kende niet zoveel bijval, maar toch vond ik het de meest ontroerende oefening. Het hele NT2-gebeuren bracht me in gedachten vaak terug naar de eerste geschreven stappen in de eigen taal. Zo vroeg ik de niveau 1-studenten me hun eerste geschreven zin, of woord, of teken, kenbaar te maken in de oorspronkelijke taal. Daarbij moesten ze zeggen over welke taal het ging en het gegeven vertalen in het Nederlands. De verschillende antwoorden verwerkte ik dan in een gedicht. Dat gedicht verwijst nu op een ontroerende manier naar onze eerste literaire stappen, die zeer uiteenlopend zijn, maar die in het Nederlandstalige gedicht een zekere verbondenheid met elkaar kunnen vinden.
Mijn zin is: ‘pop eet pap’ (Nederlands). Ik kreeg slechts drie antwoorden van studenten binnen:
‘papa gaf water’ (Perzisch: بابا آب داد )
‘een mens heeft twee schatten, zijn handen en zijn brein’ (Chinees: 人有两个宝，双手和大脑)
‘vader gaf water’ (Perzisch: بابا آب داد)
Perzische leesmethode: eerste woord: water – eerste zin: vader gaf water )
De Chinese eerste zin, bijna een wijsheid van Confucius, raakt me diep. Ja, daarmee kon ik verder, en ik schreef het gedicht ‘bron van leven’:
bron van leven
“pop eet pap”
“papa gaf water”
ja, want “een mens heeft twee schatten,
zijn handen en zijn brein”
“vader gaf water”
daarmee kon ik verdergaan
ik heelde vanzelf
ib – 25 februari 2022
Isabelle Bambust is freelance docent NT2, vertaler en onderzoeker, en vrijwillig postdoctoraal medewerker aan de UGent, Faculteit Recht en Criminologie
Reageren? info@tijdschrift-filter.nl.