Sterk verschillende dimensies touwtrekken om mijn aandacht, alsof ik ben geschilderd door Francis Bacon. Met het ene oog gericht op het, in regensluiers gehulde, weelderige groen van de Limousin, het andere op atletische prestaties in Tokio, word ik steeds vaker gebeld vanuit Nederland, alsof wakende mensen mij met groeiende wanhoop willen wekken uit een droom en vergeefs proberen te verleiden tot tolk- en vertaalwerk voor politie en Justitie.
Ik blijf aan de zijlijn staan dromen. Ik heb geen freelance vertaal- en tolkopdrachten meer verricht voor de overheid sinds de Tweede Kamer heeft besloten deze uit te besteden aan commerciële bemiddelaars. Mijn bezwaren, en die van veel vertalers en tolken, heb ik uitgelegd in Filter en NRC.
De overheid zal uiteindelijk alle tolk- en vertaaldiensten aan commerciële bureaus uitbesteden. Op 1 juli zijn twee belangrijke wijzigingen van kracht geworden. Ten eerste mogen tolken met B2-taalniveau, een niveau dat gelijkstaat met het eindexamen middelbare school, zich nu inschrijven in het Register Beëdigde Tolken en Vertalers (Rbtv) van de Raad voor Rechtsbijstand. Volgens Justitie zullen zoveel mogelijk C1-tolken, dus van professioneel niveau, worden ingezet.1 Maar als er geen C1-tolken beschikbaar zijn, mogen overheidsdiensten gebruik maken van een B2-tolk. Ten tweede zijn de oude, vaste tarieven, in elk geval de laagste, nu minimumtarieven geworden en mogen tolken en vertalers met hun opdrachtgevers onderhandelen over hun tarieven.
De grootste aanbestedingen van de overheid zijn intussen gegund aan vier commerciële bemiddelaars: Global Talk, het Amstelveens Vertaalbureau, Thebigword en Livewords. Vooral Global Talk heeft veel opdrachten gekregen: tolken ten behoeve van rechtsbijstand voor de zuidelijke helft van Nederland, telefonisch tolken voor de politie en tolkdiensten voor de Centrale Opvang Asielzoekers. Het Amstelveens Vertaalbureau mag tolken regelen voor rechtsbijstand in de noordelijke helft van het land. Thebigword krijgt de tolkdiensten voor de politie in het noorden. Livewords krijgt de vertaalopdrachten voor TNO. Over de aanbesteding van tolkdiensten voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst wordt nog een proces gevoerd.
Ook de aanbesteding van de cruciale tolk- en vertaaldiensten voor het Openbaar Ministerie (OM) zal volgen. Bij die laatste categorie gaat het om tolken tijdens de zittingen van de strafrechtbanken en beëdigde vertalingen die als bewijsstukken worden geaccepteerd, op basis waarvan verdachten worden veroordeeld of vrijgesproken. Deze opdrachten worden nu nog rechtstreeks aan de tolken en vertalers gegeven door de tolkenbureaus van de verschillende parketten van het OM. Bij de rechtbanken zijn deze week de eerste pijnlijke gevolgen van de vercommercialisering merkbaar geworden: de enige drie tolken Fries die ons land rijk is weigeren nog langer voor de rechtbank Leeuwarden te tolken uit ontevredenheid over de magere vergoedingen. De Friese provinciale politiek heeft geschrokken gereageerd.
De gevolgen voor de inkomens van tolken en vertalers zijn nog onduidelijk, maar het lijkt erop dat die de afgelopen maanden zijn gedaald. Dat komt deels doordat tolkdiensten, onder andere door de Covidpandemie, vaker dan vroeger telefonisch plaatsvinden, dus zonder reiskostenvergoeding. Misschien is deze verschuiving naar telefonische tolkdiensten overigens blijvend. De politie probeert sinds 1 juli vast te houden aan de oude tarieven. Anderzijds hoor ik ook geluiden dat bemiddelaars af en toe wél hogere tarieven betalen, zoals € 95 per uur voor een spoedklus. Soms is de beoogde marktwerking er dus wel.
De tolken en vertalers zullen wel moeten onderhandelen om nog een redelijke vergoeding te krijgen. Na aanbesteding van de tolk- en vertaaldiensten van het OM zal bijvoorbeeld de voorrijvergoeding van € 20 wegvallen. Dan houd je wel erg weinig over aan een tolkdienst van vijf minuten voor de politierechter. Voor vertalingen gaat een minimumtarief van € 0,079 per woord gelden, ongeacht de taal, terwijl de vaste prijs per regel (circa 10 woorden) nu nog € 0,79 voor Engels, Duits en Frans is, € 1,20 voor bijvoorbeeld Roemeens en Spaans en hoger voor meer exotische talen. In Duitsland is het vaste, geïndexeerde uurtarief voor tolkdiensten eerder dit jaar wettelijk verhoogd naar € 85 per uur. Voor een vertaalde regel betaalt de Duitse overheid nu circa € 2,00.
Afbeelding: Dibujos Al Margen
De (veel hogere) uurtarieven voor andere deskundigen die in Nederland voor Justitie werken, bijvoorbeeld psychologen, zijn overigens altijd geïndexeerd geweest. Voor de vaste tarieven die tolken en vertalers ontvangen sinds 1981 (tolktarieven) en 1963 (vertaaltarieven) geldt dat niet.
De protesterende tolken en vertalers die vorig jaar en dit jaar het werk hebben neergelegd uit protest tegen de aanbestedingen, hebben hun krachten in december 2020 gebundeld in de Orde van Registertolken en -vertalers. De Orde wil opkomen voor de belangen van C1/C2-tolken (dus niet de B2-tolken die nu ook tot het Register worden toegelaten) en beëdigde vertalers in hun relaties met de overheid, de bemiddelingsbedrijven voor tolk- en vertaaldiensten, politici, de media en afnemers van tolk- en vertaaldiensten. Zij pleit voor de invoering van vaste, geïndexeerde tarieven naar Duits voorbeeld.
Wederom valt ‘de minachting voor de gerechtstolk’ te bespeuren, zoals Auke Jacobs dat treffend verwoordde in zijn artikel, onderdeel van wat ik het 3PO-syndroom noem. De Raad voor Rechtsbijstand (RvR) signaleert in een nieuwsbericht van 28 juli, bestemd voor advocaten, dat de nieuwe systematiek ‘de onvrede onder tolken over de vergoedingen heeft versterkt’ en daardoor te maken heeft met een ‘stroeve start’. Maar de RvR is ‘samen met de bemiddelaars hard aan het werk die dienstverlening te verbeteren’. Het verbazende is dat de tolken, degenen die het werk uitvoeren waar het om gaat, door de RvR dus niet worden betrokken bij het oplossen van de problemen.
Veel C1-tolken hebben zich niet willen inschrijven bij het Amstelveens Vertaalbureau (AVB). In de Leeuwarder Courant is het bedrijf verweten dat dat komt omdat het zich voor een té lage prijs heeft ingeschreven bij de aanbesteding en daardoor geen redelijke tarieven kan betalen. Bij de tolken is de indruk ontstaan dat AVB niet aan zijn contractuele verplichtingen kan voldoen omdat het bedrijf te weinig C1-tolken in zijn bestand zou hebben. AVB vraagt de tolken ook om samenwerkingsovereenkomsten te ondertekenen waarin het zich onevenredig veel rechten toe-eigent, ten nadele van de tolken. Er zouden nu al veel klachten van advocaten zijn over de slechte kwaliteit van de geleverde B2-tolken. AVB verweert zich in dezelfde krant met de argumenten dat de firma kwaliteit hoog in het vaandel heeft staan, redelijke tarieven betaalt aan de tolken en vertalers en zoveel mogelijk C1-tolken inschakelt.
Global Talk heeft gekozen voor een andere aanpak om de winstmarge zeker te stellen. Het bedrijf heeft de tolken gevraagd welke tarieven ze wensen te ontvangen voor de overheidsopdrachten. De tolken die de hoogste tarieven vragen, dat zijn meestal de tolken met ten minste C1-niveau, schijnen nu minder opdrachten te krijgen. Die zouden nu naar B2-tolken gaan, die de vreemde taal dus op middelbareschoolniveau beheersen. Sommige advocaten zijn zich bewust van het kwaliteitsverschil en vragen om een C1-tolk. De tolken ontvangen signalen dat advocaten alleen een C1-tolk krijgen wanneer zij daar herhaald op aandringen.
Maar het meest opvallend vond ik dat het ministerie van Justitie, in zijn beantwoording2 van vragen van het kamerlid Van Nispen (SP), erkent dat er sinds 1 juli 2021 ‘in het belang van de continuïteit van de primaire processen van de overheidsorganisaties’ voor ‘noodsituaties’ een zogenaamde noodlijst bestaat van door de commerciële bemiddelaars voorgestelde tolken die niet in het Register staan. De taalvaardigheid van deze tolken wordt niet gegarandeerd. Ze moeten alleen een verklaring omtrent gedrag (VoG) hebben. Het ministerie erkent dus dat hier mogelijk tolken op staan die de vreemde taal niet eens op B2-niveau beheersen. De inzet van deze tolken is gebonden aan vage eisen. Het moet gaan om een ‘noodsituatie’, de aanvraag moet extra gemotiveerd worden en ‘gemonitord’. Maar het komt erop neer dat we hier, na de toelating van B2-tolken, te maken hebben met een verdere erosie van het begrip tolk.
De ervaringen in Groot-Britannië, waar taaldiensten voor de overheid al langer zijn geprivatiseerd, voorspellen weinig goeds. De aanbesteding door het ministerie van justitie aan de firma Capita Translation and Interpreting van 2012 tot 2016 heeft tot allerlei problemen geleid. Het bedrijf heeft slechts in één kwartaal van de vierjarige contractperiode kunnen voldoen aan de vereiste om in 98 % van de gevallen een tolk te leveren. Dat betekende dat in duizenden rechtszittingen geen tolk verscheen. Daarnaast werden er veel klachten ingediend over de tolken die het bedrijf wél stuurde. De contractperiode eindigde in 2016, waarna het leeuwendeel van de diensten, namelijk levering van vertalingen, tolkdiensten op locatie en telefonische tolkdiensten, werd overgenomen door Thebigword, het bedrijf dat in Nederland ongeveer de helft van de tolkdiensten voor de politie mag gaan uitvoeren. Dat de situatie sindsdien niet is verbeterd bleek in 2019 uit een artikel in de Financial Times. Het overheidscontract met Thebigword heeft geleid tot het massale vertrek van tolken, lagere kwaliteit van vertolkingen en een vertrouwensbreuk tussen Thebigword en de tolken.
Thebigword is afgelopen zomer overgenomen door een investeringsmaatschappij uit de Verenigde Staten. Daarop heeft het National Register of Public Service Interpreters, een Britse non-profitorganisatie (dus geen register van de overheid, zoals in Nederland), het Britse ministerie van Justitie gevraagd om zijn contract met het bedrijf te herzien. Dat verzoek werd afgewezen.
Ook in Denemarken is de aanbesteding van tolk- en vertaaldiensten voor rechtbanken en politie al faliekant misgelopen. In december 2019 beëindigde de Deense overheid met onmiddellijke ingang het contract met EasyTranslate dat in april van dat jaar was ingegaan, wegens ondermaatse levering, slechte geheimhouding van vertrouwelijke gegevens uit rechtszaken en andere wanprestaties.
Het is jammer dat het steeds alleen over geld gaat. Een tolk of vertaler zou de tijd en energie die nu verloren gaat met het bepalen van de prijs van een vertaling of tolkdienst beter kunnen besteden aan een goede voorbereiding, in de geruststellende wetenschap dat de overheid garant staat voor een eerlijke beloning voor dit werk, dat essentieel is voor het functioneren van een rechtsstaat.
In de motivatie van de nieuwe regeling wordt uitgelegd hoe de nieuwe systematiek tot meer kwaliteit moet leiden. Het woord ‘tarief’ komt 69 keer voor in dit besluit. Het woord ‘kwaliteit’ komt er 37 keer in voor, en dan vooral in de contexten ‘belonen van kwaliteit’, ‘beoogde kwaliteit’, ‘gewenste kwaliteit’, ‘borging van kwaliteit’ en ‘eisen aan kwaliteit’. Ik ben heel benieuwd hoe we in de nieuwe, kwalitatief wenselijke, situatie zullen geraken. Gezien de ervaringen in het Verenigd Koninkrijk en Denemarken zijn we waarschijnlijk niet op de goede weg.
2 Antwoorden Kamervragen over de tarieven, de kwaliteit en de aanbestedingen van tolk- en vertaaldiensten door politie en justitie, 6 september, hier te raadplegen.
Roemer Leushuis, tolk Spaans, vertaler Engels, Frans, Roemeens en Spaans, werkzaam voor politie, Justitie en Defensie, Amsterdam.
Reageren? info@tijdschrift-filter.nl.