De Babylonische worsteling van de Nederlandse overheid

Een pleidooi

Roemer Leushuis

Meer dan twintig jaar geleden heb ik in dit tijdschrift verslag gedaan van het werken als vertaler en tolk voor politie en Justitie en van de eerste aanzet tot het oprichten van een centraal register van beëdigde tolken en vertalers. Het Register Beëdigde Tolken en Vertalers (Rbtv) bestaat inmiddels, net als de toentertijd aangekondigde centrale instantie van Justitie (het zogenaamde Bureau Wbtv). Daarna liep het allemaal niet zo beroerd, al weet ik dat veel tolken en vertalers dat niet met mij eens zijn. Maar in december 2016 verscheen een rapport over ‘vormen van regie op tolkdiensten in het VenJ-domein’ onder de tenenkrommende titel Don’t tolk too much.¹ In dit rapport komt het woord ‘markt’ op elke pagina gemiddeld 1,4 keer voor, hetgeen mij al voldoende zegt.

Op grond van de aanbevelingen in dit rapport heeft het ministerie van Justitie onlangs aangekondigd dat tolk- en vertaaldiensten voor de rechtbanken, politie en veel andere overheidsdiensten alleen nog maar via bemiddelingsbureaus zullen worden uitbesteed en niet meer rechtstreeks aan tolken en vertalers. Tegelijkertijd worden de magere tarieven, die sinds 1981 nauwelijks zijn geïndexeerd, tot minimumtarieven verklaard. Verder zullen ook lager gekwalificeerde tolken (met beheersing van de vreemde taal op VWO-niveau) worden toegelaten tot het landelijke register van Justitie. De belangrijkste reden voor deze verandering, aldus Justitie, is dat het huidige systeem niet bestand is tegen piekbelasting, bijvoorbeeld bij massale instroom van asielzoekers uit een bepaald land. Verder constateert Justitie dat het ook in andere situaties moeilijk blijkt om een tolk te vinden. Justitie voorspelt dat de betaling beter zal worden wanneer de diensten via bemiddelaars worden uitbesteed.

De tolken en vertalers zijn niet blij met deze voorstellen. Na het volgen van jarenlange opleidingen verrichten ze werk waarbij ze grote verantwoordelijkheid dragen zonder er goed voor betaald te worden. Goede vertalingen en vertolkingen bij rechercheonderzoeken en rechtszaken zijn van essentieel belang voor het juiste verloop ervan en voor rechtvaardige vonnissen (meer daarover is in deze rubriek bijvoorbeeld te lezen in ‘Een Russische Google-roulette’). Bij dit werk wordt een zwaar beroep gedaan op de professionele capaciteiten, kennis en ervaring van tolken en vertalers. 

Nu dreigt het werk nog minder aantrekkelijk te worden door de tussenkomst van bemiddelende bedrijven, die per minuut gaan betalen en zodanig zullen beknibbelen op allerlei randvoorwaarden dat er waarschijnlijk nog minder zal worden uitbetaald dan nu. In het Verenigd Koninkrijk is dit doemscenario in 2012 al werkelijkheid geworden, met voorspelbare gevolgen: gediplomeerde en ervaren tolken boycotten Justitie, waardoor verdachten niet op tijd kunnen worden voorgeleid en heengezonden moeten worden. Daardoor moeten vele rechtszaken worden verdaagd of geschorst en is door  bemiddelaars, bijvoorbeeld, een Tsjechische au-pair als tolk naar een rechtbank gestuurd. In Denemarken is de overheid, tot ontsteltenis van tolken en vertalers, momenteel bezig met een vergelijkbare operatie als in Nederland.²

Vrouwe Justitia
(plafondschildering in de Zweedse kamer van de Cathedral of Learning te Pittsburgh)

Als tolk en vertaler Spaans ben ik al jarenlang werkzaam bij de rechtbanken en voor de politie en particuliere klanten. Ik heb steeds de indruk gehad dat de uitbesteding van vertaal- en tolkdiensten door Justitie redelijk goed verloopt. In mijn ervaring zijn de rechtbanken in grote lijnen tevreden over de geleverde diensten, zoals diverse malen aan ons, de Amsterdamse tolken en vertalers, is verzekerd. De tolken en vertalers zijn voornamelijk ontevreden over de lage tarieven, vooral de povere betaling voor tolkdiensten en voor vertalingen Engels, Frans en Duits. Maar de bestaande problemen geven geen aanleiding om het hele bestaande systeem te wijzigen.

De beperkte beschikbaarheid van goede opgeleide vertalers en tolken voor de overheid is te wijten aan de volgende factoren:

1. In de jaren negentig zijn in Nederland kwaliteitseisen ingevoerd, in eerste instantie opgelegd vanuit het Europees  Hof  van  de Rechten  van  de  Mens. Sommige tolken die eerder voor Justitie werkten konden of wilden niet voldoen aan de eisen, waardoor ze niet ingeschreven werden in het register van Justitie.
2. Overheid, universiteiten en hogescholen in Nederland zijn de afgelopen jaren in veel gevallen niet bereid of in staat gebleken goede opleidingen voor vertalers en tolken en opleidingen in vreemde talen te handhaven of op te zetten.³
3. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) krijgt steeds vaker te maken met groepen asielzoekers die in golven arriveren vanwege de politieke crisissituaties in hun landen van herkomst, waardoor de reeds beperkte beschikbaarheid tijdens zo’n massale en soms plotselinge toestroom niet toereikend is. Dit is moeilijk te ondervangen in een klein land, waar nu eenmaal niet veel tolken beschikbaar zijn voor bepaalde exotische talen, zeker wanneer je ook nog talenopleidingen afschaft.
4. Concurrenten als notarissen, bedrijven en particulieren betalen goed gekwalificeerde tolken en vertalers in veel gevallen beter, waardoor de overheid de concurrentieslag verliest.

Justitie probeert de schaarste aan tolken en vertalers te compenseren door lager opgeleide tolken toe te laten tot het Register Beëdigde Tolken en Vertalers (Rbtv). Dit is niet verstandig. Hun niveau (B2 volgens het Europees referentiekader) staat gelijk aan VWO-niveau en dit is onvoldoende om te kunnen tolken. Er wordt niet voor niets een tolk bij een gesprek of verhoor geroepen. Dit gebeurt omdat de communicatie voor beide partijen van zo groot belang wordt geacht dat daarbij niets verloren mag gaan. Als we halfslachtige communicatiepogingen gaan organiseren, dan gaan we terug naar de situatie vóór 1990, toen het politiebureau Warmoesstraat voor een tolk Chinees naar het Chinese restaurant verderop ging, voor een tolk Spaans naar het Spaanse restaurant, enzovoort. Het inzetten van lager gekwalificeerde tolken bij de asielinterviews, voor asielzoekers soms letterlijk van levensbelang, is een bijzonder slecht idee.

Aartsengel Michaël weegt engelen en duivels

Ten slotte is het probleem bij het inschakelen van bemiddelaars altijd dat het directe contact tussen opdrachtgever en vertaler of tolk bemoeilijkt of onmogelijk wordt. Een directe lijn met de opdrachtgever is van groot belang om een goede vertaling of vertolking tot stand te brengen.

Het alternatief is eenvoudig. Alle betrokken partijen hebben vaak genoeg gezegd dat de beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerde vertalers en tolken van wezenlijk belang is voor de overheid. Daarom moet het huidige systeem worden gehandhaafd en verbeterd. Verder is het aan hogescholen en universiteiten om samen met de overheid weer goede taalopleidingen en opleidingen voor tolken en vertalers op te zetten of in stand te houden. Ten slotte moeten de vaste tarieven stijgen en geïndexeerd worden om het beroep aantrekkelijker te maken.

Noten

1 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2017/01/31/tk-don-t-tolk-too-much

2 Zie:

- https://www.theguardian.com/law/2012/mar/02/interpreters-courts-protest-privatised-contract

- https://www.theguardian.com/law/2016/may/04/thousands-of-court-cases-adjourned-due-to-failures-in-interpreting-services

- http://www.irr.org.uk/news/the-ongoing-fiasco-of-privatised-court-interpreting-services/

- https://slator.com/industry-news/interpreters-are-riled-up-in-the-state-of-denmark/

3 Deze opleidingen zijn vaak juist wegbezuinigd. De Stichting Instituut van Gerechtstolken en -Vertalers (SIGV) biedt wel goede opleidingen voor juridische tolken en vertalers.

Roemer Leushuis, tolk Spaans, vertaler Engels, Frans, Roemeens en Spaans, werkzaam voor politie, Justitie en Defensie, Amsterdam.

Reageren? info@tijdschrift-filter.nl.