Op 31 oktober werd tijdens het Crossing Border Festival in Den Haag de Europese Literatuurprijs uitgereikt, een bekroning voor de beste hedendaagse Europese roman die het afgelopen jaar in het Nederlands is vertaald. De prijs ging naar Max, Mischa & het Tet-offensief van de Noorse schrijver Johan Harstad (uitgeverij Podium), vertaald door Edith Koenders en Paula Stevens. Dit is het verhaal van toneelregisseur Max Hansen die als tiener vanuit Noorwegen naar de VS emigreert en in New York ontdekt dat eigenlijk iedereen daar ontheemd is. De jury noemt het vuistdikke boek ‘een overrompelende roman die de lezer meesleurt in de achtbaan van de recente geschiedenis’ en prijst de vertalers die met hun duo-vertaling ‘een tour de force hebben geleverd’, waarbij de vele verwijzingen naar bestaande én fictieve kunstwerken, films en toneelstukken ‘een bijzondere uitdaging vormden’. Ook is de jury onder de indruk van de kernachtige, met gevoel voor humor geformuleerde zinnen die de essentie van het leven raken. In zijn dankwoord zong ook Johan Harstad de lof van de vertalers en van vertaling.
Toen ik tien was – dat was in 1989 – versleet ik veel tijd met een videogame die The Lost Patrol heette. Dat was een strategy game waarin je zes Amerikaanse soldaten moest helpen om in de Vietnamese jungle dwars door vijandelijk terrein hun basis weer te bereiken nadat hun helikopter was gecrashed. Ik was helemaal gek van dat spel ook al bestond het voornamelijk uit een kaart bekijken, een koers uitzetten en opletten dat de personages geregeld te eten kregen en sliepen; die werden zo echte mensen van vlees en bloed voor me. Maar de game gaf me niet genoeg informatie over wie ze waren en wat ze dachten. Ik had meer over ze willen weten.
En dus begon ik te schrijven.
Op mijn tiende besloot ik een roman te schrijven over de Vietnamoorlog en de ellende die dat volk doormaakte; en al bleef die beperkt tot achttien handgeschreven bladzijden, het betekende voor mij een beslissende ervaring: er stond nu bij wijze van spreken een deur open; ik ontdekte tot mijn verbazing dat alles wat ik maar wilde met woorden gebouwd kon worden, een wereld in woorden geschapen, die voor mij echt ging leven.
Dat ben ik sindsdien dus altijd blijven doen. Bouwen, experimenteren, woorden dwingen literatuur te worden en literatuur om architectuur te worden, en leven en ervaring en communicatie.
Vreemd eigenlijk dat in dit boek, Max, Mischa en het Tet-offensief, ook personages voorkomen die een beetje verdwaald zijn in de Vietnamoorlog, letterlijk en figuurlijk. Dat wil niet zeggen dat ik terug ben bij af, maar dat wat me dertig jaar geleden interesseerde nog steeds een belangrijk deel van me uitmaakt. Ik hoop nog vele jaren te blijven bouwen.
Het schrijven van Max, Mischa en het Tet-offensief was het moeilijkste en tegelijk het dankbaarste werk dat ik ooit heb gedaan. Het was niet mijn opzet om het zo lang te maken, maar toen ik me uiteindelijk verzoend had met de omvang, besloot ik ervoor te gaan en een boek te scheppen dat haast een zelfstandige fysieke ruimte zou vormen, een plaats om te wonen voor de verdwaalde en ontheemde personages, een plaats die ze zou omarmen en verzorgen – en ook mij, de auteur, en hopelijk ook u als lezers. Het is lang, maar niet onnodig lang. En neem van mij aan dat er een heleboel is weggesnoeid. Ik ben blij dat ik het heb afgemaakt en dat het veilig geland is. En ik mis het heel erg.
Ik wil uit de grond van mijn hart mijn medewinnaars bedanken, mijn fantastische vertalers Paula Stevens en Edith Koenders. Paula en ik werken al meer dan tien jaar samen en sinds ze Edith heeft laten aanmonsteren is de grandioze vertaling nog grandiozer geworden. De vele uren, de inspanning en de aandacht voor detail die zij tweeën bereid waren hierin te investeren zijn werkelijk verbluffend. Jullie tweeën hebben dit boek beter gelezen dan ieder ander die ik ken, en doorgedacht en gediscussieerd over elk van de 390.000 woorden van het origineel, lijkt het wel, en zijn zo uitgekomen bij precies het goede Nederlandse equivalent. En jullie hebben onderzoek gedaan naar een miljoen brokstukjes om zeker te weten dat alles klopte. En dat doet het volgens mij. Veel dank ook dat jullie mij erbij betrokken hebben en af en toe iets met me besproken hebben. Het is altijd een genot om met jullie samen te werken. Echt, jullie verdienen deze prijs.
vlnr Arjan Peters, Johan Harstad, Edith Koenders, Paula Stevens (Foto Gordon Meuleman)
En nu heb ik al mijn woorden opgebruikt, behalve deze: iedereen hartelijk bedankt!
Vertaling: Harm-Jan van Dam
Reageren? info@tijdschrift-filter.nl.