We wilden zien wat zij zagen, voelen wat zij voelden en om dat te bereiken probeerden we de werelden waar onze personages in vertoefden om ons heen na te bouwen. Het begon allemaal heel onschuldig…
E: Vandaag de hele stad afgezocht naar thiouraye-wierook, schijnt een traditionele Senegalese korrelwierook te zijn die wordt gebruikt om mannen het hoofd mee op hol te brengen. Dat wil ik ook wel. Een van mijn personages ruikt ernaar en het werkt. Maar de vrouw in de winkel zei dat ze het niet kende, dat het sowieso op het moment heel moeilijk was producten te importeren uit Afrika, met al die ellende daar. En het was ook heel duur, qua vervoer en qua opslag en zo… Het speet haar wel dat ze niets voor me kon doen. Geen thiouraye-wierook gescoord dus. Wel lindebloesemthee! Want er is een straat in mijn boek die naar lindebomen ruikt, dus die passages vertaal ik niet zonder een kop van die thee…
A: Toepasselijk. Dronken ze in mijn boek maar vaker thee… Wel lassi, dat zou jou vast veel plezier doen, want elke keer als we samen ergens Indiaas eten zie ik jou zo’n mango lassie bestellen. Soms denk ik dat we boeken zouden moeten ruilen. Dan zit ik dagen achter elkaar op vol volume naar scheurende gitaarriffs van Jimi Hendrix te luisteren (‘Machine Gun’, ken je dat nummer?) om een beeld te krijgen bij ‘the spaces between notes [that] liquefy into scratchy slow-mo sound grabs’, en denk ik: daar luistert Eva vast dagelijks naar. Terwijl ze in jouw boek naar hiphopfeestjes gaan waar ze Coolio, Dr.Dre en Notorious BIG draaien, mij weer minder vreemd.
E: Natuurlijk ken ik ‘Machine Gun’… Maar die hip-hop was inderdaad nieuw voor me. Ik ben dus ook maar eens naar zo’n feest geweest en ik voelde me even houterig en onhandig als Maddie; had ook wel speciaal mijn meest tuttige, verstikkende jurk aangetrokken, waarin ik me nauwelijks kon bewegen, dus het effect was optimaal… Lassi, daar bof je mee, maar als ik het me goed herinner drinken ze ook nog wel andere dingen in dat boek van jou, of niet?
A: Ja, hoor eens, ik kan er ook niets aan doen dat Dom en Xavier graag een borrel lusten, en het is onbeleefd om je personages alleen te laten drinken. Misschien kan ik best ook meteen gaan roken, want dankzij Rumi hoef ik niet te zoeken naar het beste merk: je moet Triple Fives of Charminar roken, want daarmee vergeleken is Camel prut en Gauloises voor mietjes.
E: Toe maar, laat de Fransen het niet horen. Ik heb trouwens net een nieuw personage leren kennen. Haar appartement wordt heel gedetailleerd beschreven: Miles Davis en Picasso aan de muur en in de kast Flaubert, Balzac en Maupassant. En ze heeft drie orchideeën, die ze met de grootst mogelijke aandacht verzorgt. Ik probeer nu mijn eigen huis precies zo in te richten, en heb dus ook maar een orchidee aangeschaft. Geen makkelijke planten hoor. Bij de mijne moet je de bloemknopjes iedere dag bestuiven en moet je ook nog eens zorgen dat de luchtvochtigheid in de kamer in orde is. En wat Miles Davis betreft, de foto van Irving Penn kon ik niet vinden, maar in plaats daarvan heb ik er een van Anton Corbijn opgehangen. Zelf zegt Corbijn over die foto dat hij hem niet in zijn huis zou verdragen, omdat hij hem te heftig vindt, maar in Laura’s appartement is een moord gepleegd, dus een beetje heftigheid is juist wel goed…
A: Doet me denken aan mijn trip naar Constantinopel vorig jaar. Ik vertaalde een stuk dat Hemingway in 1922 voor The Toronto Daily Star had geschreven. Dus ik moest er wel heen, want de eerste zin was 'Constantinopel ziet er in het echt compleet anders uit dan in de films […] foto’s, schilderijen en noem maar op’ (45). Nou, dan kom je niet weg met wat research op het internet of een schilderij kopen… Bovenop de vliegtickets naar Istanboel kwamen de kosten voor de tijdmachine. En vervolgens werd mijn declaratie geweigerd omdat ‘diachrone reiskosten in de regel niet worden vergoed’.
E: Toch is door de tijd reizen soms strikt noodzakelijk voor een goede vertaling. Om een gevoel te krijgen voor de detective waar ik op het moment mee bezig ben, heb ik contact gezocht met Maigret. Hij komt me nu iedere avond uitvoerig over zijn onderzoeken vertellen, op die quasi-nonchalante toon van ’m, maar ondertussen ontgaat hem geen detail. Hij heeft zo’n doodkalme manier van praten, trekt zich van niemand wat aan, laat zich niet gek maken – die onverstoorbare toon, die probeer ik te vangen. Dan zit ik naar die zware stem te luisteren terwijl hij ondertussen op mijn bank zijn pijp rookt…
A: Ik ga nog een stapje verder en treed af en toe in gesprek met levenloze objecten. Eén van de hoofdpersonen in Narcopolis is een opiumpijp. Die kan vertellen in geuren en kleuren! De verhalen! Ik ben maar eens bij een pijpenmuseum langs gegaan, waar de eigenaar me een geheim deurtje liet zien. Toen bleek daar – alleen voor ingewijden – een hele opiumkit achter te liggen… en voor ik het wist lag ik al op een manja, mijn hoofd ter hoogte van mijn schouder, de ketel boven de lamp, de pijp aan mijn lippen... en eenmaal begonnen moet je wel blijven roken om de opiumziekte tegen te gaan. De opiumwierook waar ik het eerst bij hield was er niets bij.
E: Je hebt duidelijk hart voor de zaak, dat moet gezegd. Ik weet niet zeker of ik in jouw plaats hetzelfde zou doen. Ik weet bijvoorbeeld ook nog niet precies wat ik aan moet met al die moordenaars die ik her en der in mijn boeken tegenkom, hoe leef je je daarin in?
A: Dat ligt aan de reden achter de moorden zou ik zeggen… Wellicht bewijs je de maatschappij wel een dienst door zekere personen te elimineren en op die manier ook nog eens een kwalitatief geslaagde vertaling tot stand te doen komen. We hebben toch zeker de morele plicht om te weten waarover we schrijven bij het vertalen? Bovendien, hoe denk je dat ik de passages over de Pathar Maar geloofwaardig heb weten te vertalen? Dat was een seriemoordenaar die rond 1985 de hoofden van zo’n twaalf zwervers en bedelaars in de straten van Bombay met een steen heeft verbrijzeld. Nou, in mijn tuin liggen onderhand geen zware stenen meer. Wat de rechters zullen besluiten weet ik ook niet. Maar ik heb een geldig verweer. Als het gaat om de kwaliteit van een vertaling, dan heiligt het doel de middelen, Edelachtbare.
Bibliografie
Garcia, Tristan. Faber, de verwoester. Vertaling: Eva Wissenburg. Amsterdam: Uitgeverij Leesmagazijn, 2016. // Garcia, Tristan. [Oorspronkelijke titel: Faber, le destructeur. Paris: Gallimard, 2013.]
Hemingway, Ernest. ‘Constantinopel is niet stralend of onheilspellend, maar vuilwit.’ Trans. Anniek Kool, in: Hemingway, een mekka voor veinzers en andere verhalen, columns en essays. Utrecht: Het Literatuurhuis, 2014. p. 45-49.
Miské, Karim. Arab Jazz. Vertaald door Eva Wissenburg. Breda: De Geus, te verschijnen 2016. // Miské, Karim. [Oorspronkelijke titel: Arab Jazz. Paris: Viviane Hamy, 2012.]
Thayil, Jeet. Narcopolis. Vertaald door Anniek Kool. Amsterdam: Uitgeverij Leesmagazijn, te verschijnen 2016.