Ik las Schrijven als een ander, het boek over vertalen van Maarten Steenmeijer. Heel veel nieuws vond ik er niet in, maar de twee hoofdstukjes waarin het over songteksten gaat amuseerden me. In het ene stukje vaart Steenmeijer uit tegen schrijvers van Nederlandstalige liedjes die niet kunnen rijmen, geen gevoel voor metrum hebben en ook nog eens onzin uitkramen. Dat dit een waarheid als een koe is, leerde ik eerder al van de jongens van de Snijtafel, die de kromme teksten van onder andere Bløf op hilarische wijze hebben gefileerd.
In het andere stukje vergelijkt Steenmeijer een vertaling met een cover en een vertaler met een coverartiest. Soms raakt een cover je meer dan het origineel. Steenmeijer noemt ‘Make you feel my love’ van Bob Dylan, dat pas in de coverversie van Adele indruk op hem maakte. Wat Steenmeijer niet vermeldt, is dat juist van dit nummer ook een Nederlandse versie is gemaakt, door Huub van der Lubbe. Sommige zinnen zijn erg mooi vertaald (‘en er is niemand die jouw leed verzacht’), andere misschien wat al te vrij (‘dan hou ik duizend jaar voor jou de wacht’), maar het overstijgt absoluut het ‘sinterklaasniveau’ van Guus Meeuwis en Bløf:
When the rain is blowing in your face
And the whole world is on your case
I could offer you a warm embrace
To make you feel my love
When the evening shadows and the stars appear
and there is no one there to dry your tears
I could hold you for a million years
To make you feel my love
als de regens om je oren slaan
en heel de wereld zit achter jou aan
kom dan bij mij in de luwte staan
tot jij mijn liefde voelt
valt de avond met zijn sterrenpracht
en er is niemand die jouw leed verzacht
dan hou ik duizend jaar voor jou de wacht
tot jij mijn liefde voelt
Ik werk voor een bedrijf dat op afstand Nederlandse les geeft aan kinderen van Nederlandse expats over de hele wereld. Deze kinderen hebben vaak last van taalverlies en kennen op den duur vaak beter Engels dan Nederlands. Wat is voor deze kinderen nu leuker als invulling van de Nederlandse les dan een vertaling maken van een Engels liedje?
Vorig jaar maakte ik voor een VMBO-klas een opdracht over ‘Roar’ van Katie Perry. Ik liet ze de Nederlandse versie, ‘Hoort!’ getiteld – vertaald en uitgevoerd door Bløf en Nielson –, vergelijken met het origineel en liet ze zelf ook een stukje vertalen. Vaak komt de leerling van wie je het minst verwacht bij dit soort opdrachten het verrassendst uit de hoek. Zo’n leerling was het die de volgende vrije vertaling inleverde van het refrein (oké, ik had ze opgedragen creatief te zijn: ‘als je tekst op de melodie past, is het goed’):
I got the eye of the tiger, the fire
Dancing through the fire, ’cause I am a champion
And you’re gonna hear me roar
Ik heb de kip van KFC, heel spicy
samen met mijn vrienden, eten wij heel veel.
En nu is mijn mond in brand.
Voor de vierdejaars havo-vwo koos ik een iets uitdagender opdracht: het vertalen van een gedicht. Tijdens mijn studie Nederlands kreeg ik een keer de opdracht om het bekende gedicht ‘Funeral Blues’ van W.H. Auden in het Nederlands te vertalen. Dit gedicht is een geliefd vertaalobject, zo blijkt uit vele, vele blogs die erover geschreven zijn. Ikzelf bakte er niet veel van, maar ik schatte de vertaalskills van mijn nagenoeg tweetalige leerlingen hoger in dan die van mijzelf.
W.H. Auden
De opdracht bestond uit vier onderdelen. Allereerst liet ik de leerlingen een voordracht van ‘Funeral Blues’ zien uit de film Four weddings and a funeral en moesten ze opschrijven waar het gedicht volgens hen precies over ging en wat ze ervan vonden. Ten tweede moesten ze het gedicht in Google Translate kopiëren en drie woorden, zinsdelen of regels uit de automatische vertaling noemen die volgens hen niet correct vertaald waren. Vervolgens liet ik ze de vertaling van Willem Wilmink lezen en moesten ze opschrijven welke vertaalstrategie Wilmink gevolgd heeft. Tot slot vroeg ik de leerlingen zelf een vertaling te maken van het gedicht en uit te leggen wat hun eigen vertaalstrategie was geweest. Ze waren geheel vrij in de keuze van die strategie: wilden ze vooral de inhoud tot zijn recht laten komen en kozen ze voor een niet-rijmende, niet-metrische vertaling? Of wilden ze de vorm handhaven, met het originele metrum en rijmschema, en van de inhoud iets geheel nieuws maken? Een aantal leerlingen vond het moeilijk om na het lezen van de vertaling van Wilmink nog los te komen van dat voorbeeld. De ‘stille trom’ , het ‘krassen’ van de vliegtuigen en het kappen van het woud komen in verschillende vertalingen terug.Toch bleek juist uit deze opdracht hoe vindingrijk en creatief de leerlingen zijn. Het resultaat is verrassend gevarieerd.
Zo maakte één leerling een versie waarin het perspectief is verplaatst van de rouwende naar de overledene:
Een klein vliegtuig boven 't avondrood
Verspreid de boodschap: Ik ben dood
[…]
Laat in de sterren geen kortsluiting ontstaan
Maak de zon niet onklaar en laat de maan staan
Geniet van de oceaan en word oud
Weet dat ik altijd van jullie houd
Een op een meisje verliefde jongen maakte van de ‘hij’ een ‘zij’, en koos voor een eigentijdse setting met zes dagen per week stress:
Laat vliegtuigen cirkelen boven ons hoofd,
Al schrijvend ‘het licht in haar is gedoofd.’
[…]
Zij was voor mij noord, oost, zuid en west,
Mijn werkweek en ’s zondags was ik niet gestresst.
Mijn nacht, mijn middag, mijn gesprek, mijn lied,
Onze eeuwige liefde werkte niet.
De sterren zijn te veel, doof ze allemaal,
Pak de maan in, verstop elke zonnestraal.
Giet de oceaan leeg, kap het woud,
Niets komt meer goed, als zij niet van me houdt.
Nog een andere vertaling lijkt wel een rap à la Ali B, waarin vooral het ‘hun hum’ klinkt als een klok:
Stop alle klokken en verbreek de verbinding
Stop de hond met blaffen met een sappig bot als beloning
Stop het geluid van de piano’s en met een gedempte drum
Laat de doodskisten komen, de rouwenden uit hun hum
Eén leerling nam de taak heel serieus en heeft geprobeerd, naar eigen zeggen, ‘een wat dringendere versie te maken’:
Jij was mijn noord, mijn zuid, mijn oost, mijn west,
Jij maakte mijn dagelijks leven dragelijk en mijn zondag het best.
De meest tegendraadse jongens maakten geen gedicht over een begrafenis, maar over een geboorte. Daar ontvingen we er twee van. Uit de eerste:
Laat een groot blauw vliegtuig boven ’t noorden
De witte boodschap krassen: hij is geboren
Doe ballonnen om elke duivennek
En geef alle zwervers gratis spek
En de tweede:
Baby blues
Laat alle klokken luiden, rinkelende telefoons,
Alle honden communiceren met ons,
Speel de piano en sla de trom,
Zet de wieg klaar en breng Dr Tom.
Laat de vliegtuigen cirkelen boven het huis
Schrijf in de lucht de baby is thuis
Smeer beschuit met roze of blauwe muisjes,
Laat de visite bewonderen de babyvuistjes.
Dit vind ik, ondanks de anglicismen, de mooiste:
Stop de tijd, stop het gesprek,
Stop het geblaf van de hond om gebrek.
Demp de muziek en demp het geluid,
Breng onder stilte onze gemiste uit.
Mogen vogels kermen boven ons hoofd,
Hij is niet meer, zijn leven beroofd.
Mogen duiven kransen dragen, van bloemen gemaakt,
En agenten naar de grond staren, hun hart geraakt.
Hij was altijd mijn alles, mijn richting van zijn,
Mijn dagen, mijn nachten, mijn einde van pijn.
Ik hoopte op onze eigen eeuwigheid,
Maar leegte is alles wat overblijft.
De meeste leerlingen gaven aan tevreden te zijn met het resultaat van hun vertaalarbeid. En ook voor mij is het schooljaar na deze opdracht geslaagd. Het feit dat jongeren overal ter wereld zich verdiept hebben in deze klassieker van Auden en in hun moedertaal een creatieve draai aan het origineel hebben weten te geven, stemt mij gelukkig en hoopvol. De zomer ga ik gebruiken om een zinnenprikkelende opdracht voor volgend jaar te verzinnen.