Hugo Claus’ vertaling van Dylan Thomas’ Under Milkwood (1954) kreeg in Nederland uitbundige bijval: J.A. Gomperts, David Koning en B. Stroman zongen de lof van Onder het melkwoud (1958). De enige wanklank in het koor van critici kwam van Rudy Bremer, die in het tijdschrift Tirade (1960) de vloer aanveegde met de vertaler. Hij verweet Claus ‘gebrek aan kennis van het Engels, gebrek aan taalbeheersing in het Nederlands en gebrek aan dichterschap’ en sprak van ‘bijna honderd aperte vertaalfouten’.
Sommige opmerkingen van de jonge criticus waren pertinent, andere vrij pietluttig. Zo vond hij dat ‘a snip of morning’ geen ‘snippermorgen’ is, maar ‘dit klein brokje ochtend’ (weg is de poëzie). Een van zijn sterkste voorbeelden lijkt de weergave van ‘the smoked herring brown window’ door ‘het gerookte, haringbruine raam’. Volgens Bremer moest dat ‘het bokkingbruine raam’ zijn, aangezien ‘smoked herring’ een geheel vormt.
Claus verdedigde zich in de Haagse Post (geciteerd door Dütting 2009: 168): ‘Wij kennen in Vlaanderen de “bokking” niet, die vis noemen wij de “bruine haring”.’ De dichter had erbij kunnen vertellen dat je die vis ook gewoon gerookte haring kunt noemen. Van de verkeerd gezette komma zegt hij niets, maar ik kan hem niet kwalijk nemen dat hij niet schreef: ‘het gerookte-haringbruine raam’. Lezer R. van Lawick verklaarde boud: ‘Iedereen heeft het mis, want bokking is in het Engels red herring, en beslist niet smoked herring. Wat bedoelde Thomas dus wel? duidelijk: berookte, haringbruine raam.’
Niemand nam de moeite de Engelse passage nader te bekijken. Dylan Thomas (1955: 55) schreef in zijn luisterspel:
MR WALDO
There goes the Reverend
FIRST VOICE
says Mr Waldo at the smoked herring brown window of the unwashed Sailor’s Arms.
Claus (1959: 58) vertaalde:
MR. WALDO
Daar gaat de Eerwaarde
EERSTE STEM
zegt Mr. Waldo aan het gerookte, haringbruine raam van het ongekalkte ‘Zeemansrust’.
Mr Waldo zit dus in een zeemanskroeg bij een raam als hij de geestelijke voorbij ziet lopen. Het woord ‘smoked’ roept de associatie op met ‘smoked glass’ (vaak vertaald als rookglas, soms ook wel als donker glas of gerookt glas, vergelijk het Franse verre fumé). De dichter condenseert de uitdrukkingen ‘smoked glass’ en ‘smoked herring’ in één beeld, en voegt het adjectief ‘brown’ toe om de kleur van het glas te specifiëren. Zo’n donker glas-in-loodraam past bij de ouderwetse sfeer in een bruine zeemanskroeg.
Rudy Bremers ‘bokkingbruine venster’ is wat ondervertaald: het is niet duidelijk dat de dichter denkt aan gerookt glas. R. van Lawick denkt dat ‘smoked herring’ in het Engels niet bestaat, hij vergist zich: ‘cold smoked herring’ of kipper is typisch voor Wales. Conclusie: geef niemand te gauw een bokking (een standje).
In een interview met Steven Heene in de krant De Morgen (7 februari 1997) vertelde Hugo Claus over zijn vertaling Onder het melkwoud:
Behalve die paar foutjes staan er toch wel een paar vertaalde passages in die zeer goed zijn, al zeg ik het zelf. In ieder geval beter dan de vertalingen die verschenen zijn in het buitenland. Ik zal een voorbeeld geven. Ergens in het begin van de originele tekst is er sprake van een personage genaamd ‘Alfred Pomeroy Jones, sealawyer’. Aanvankelijk dacht ik sealawyer te vertalen als ‘maritiem advocaat”, maar ik voelde dat er iets niet helemaal klopte, dat het iets meer moest betekenen dan alleen maar dat. Dus vroeg ik advies aan een paar Engelse vrienden, die mijn twijfelende versie eerst bevestigden. Maar ik drong aan, tot er iemand belde naar een vriend in Wales, ergens in de buurt van waar Thomas heeft gewoond. Wat blijkt? Een sealawyer is een klein zwart vogeltje met een wit befje, dat vaak langs het strand loopt. Nu kan je één woord moeilijk vertalen als ‘klein vogeltje etcetera’, maar er was ook iets bijzonders aan dat beestje. Omdat het voortdurend zijn kopje heen en weer schudt, staat het tevens symbool voor iemand die altijd in de contramine gaat, iemand die zeurt over alles en nog wat. Dus heb ik vertaald door ‘kankeraar’. Later heb ik er de Franse, Duitse en Italiaanse vertaling op nagelezen, en overal zie je: ‘maritiem advocaat’. Dan ben ik toch even heel trots. Mag ik?
Hugo Claus mag best trots zijn op zijn vertaling, al is zijn verklaring niet vrij van enige Welshe fantasie. Uit het slangwoordenboek van Eric Partridge (1937) blijkt dat een ‘sea-lawyer’ geen vogeltje is, maar een tijgerhaai. In zeemanstaal wordt de term gebruikt voor een vitzieke matroos (zoals bevestigd wordt door de Oxford English Dictionary, waarin de passage van Dylan Thomas trouwens wordt geciteerd). Claus’ weergave ‘kankeraar’ mist jammer genoeg het maritieme element dat in Captain Cats herinnering aan een verdronken scheepsmaat noodzakelijk is. Maar de kankerpit die daarover vit, is zelf een stuurman aan wal.
Bibliografie
Bremer, Rudi. 1960. ‘Hugo Claus op het “heilig aanrecht”’, Tirade, jg. 4, nr. 42 (juni-juli), 164 en 183 (overgenomen in Dütting 2009).
Claus, Hugo. 1958. Onder het melkwoud. Amsterdam: De Bezige Bij.
Dütting, Hans. 2009. Claus. De Reus van Vlaanderen. Soesterberg: Aspekt.
Partridge, Eric. 1937. Dictionary of Slang and Unconventional English. London: Routledge & Kegan Paul.
Thomas, Dylan. 1954. Under Milkwood. A Play for Voices. London: J.M. Dent & Son.