Het kleinste terras ter wereld bevindt zich in Myrtia op Kreta, een dorpje waar je komt door vanaf Heraklion de bergen in te rijden: het bestaat uit welgeteld één tafeltje en twee stoeltjes. Het is op een hete dag de moeite waard er wat souvlaki’s te eten en er een of twee glazen koel Mythos bier bij te drinken. In het dorpje bevindt zich een museum dat gewijd is aan Nikos Kazantzakis, een van de beroemdste Griekse schrijvers van de twintigste eeuw. Niet dat hij in Myrtia geboren of gestorven is, maar een bevriende familie vond het belangrijk hem te blijven gedenken. Melina Mercouri heeft het museum in 1983 geopend, je kunt er de parafernalia en manuscripten zien die gebruikelijk zijn in een schrijversmuseum.
Kazantzakis wordt steevast schrijver en filosoof genoemd, en hij werkte ook als diplomaat, was kort minister en in dienst van UNESCO. Wereldfaam verwierf hij in 1964 na de film Zorba the Greek van Michalis Kakoyannis (drie Oscars, met muziek van Theodorakis en een fameuze dans die zich snel over de wereldbol verspreidde onder de naam sirtáki); in 1957 miste hij de Nobelprijs op één stem, Camus was de gelukkige. Maar Kazantzakis was ook vertaler, en wat voor een. Verrassend veel heeft hij vertaald en niet de minste boeken: Nietzsches Zarathustra, Dantes Divina Commedia, Swifts Gulliver’s Travels, veel van Jules Verne, Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher Stowe en de twee meesterwerken van Homeros (in metrisch Nieuwgrieks, samen met Yannis Kakridis). Op de bibliografische site van Patroklos Stavrou is nog veel meer te vinden (www.kazantzakispublications.org), onder meer vertalingen van het werk van Kazantzakis in alle talen van de wereld. In veel Nederlandse huiskamers stond vroeger een exemplaar van zijn roman Christus wordt weer gekruisigd vertaald door André Noorbeek, met een aantal herdrukken in de jaren vijftig, voor het laatst herdrukt in 1988. Er zijn op z’n minst zeventien drukken van verschenen, de eerste druk is niet precies te achterhalen, maar is van 1950 of 1951. Over niet al te lange tijd zal er een nieuwe vertaling van Ο Χριστός ξανασταυρώνεται verschijnen, van de hand van Hero Hokwerda.
Ja, er zijn dus nog vertalers uit het Nieuwgrieks. De kleine talen hebben het moeilijk, aan de universiteiten en in de literatuur. Waar de opleiding Nieuwgriekse taal- en letterkunde in de jaren tachtig hoogtijdagen beleefde met een jaarlijkse instroom van vele tientallen studenten alleen al aan de UvA, dreigt deze enig overgebleven bacheloropleiding Nieuwgrieks in Nederland en België (nadat de vakgroep aan de RUG in 2002 werd opgeheven) nu te worden opgeslokt door de brede bachelor Zuid-Oost-Europese studies.
Hero Hokwerda, universitair docent en hoofd van de opleiding, verliet dus een zinkend schip. Sinds 1 april jl. is hij met leeftijdspensioen. Voordeel is dat hij zich nu fulltime aan het vertalen kan wijden. Aan zijn productie zou je het niet aflezen – meer dan 42 vertalingen in boekvorm sinds 1979 –, maar tot nu toe besteedde hij daar slechts de helft van zijn tijd aan. Of minder nog, want behalve vertaler was en is hij ook nog redacteur van uitgeverij Ta Grammata, redactielid van het wetenschappelijke tijdschrift Pharos en bestuurslid van de Stichting Adamandios Koraís, verantwoordelijk voor de uitgave van tijdschrift Lychnari: verkenningen in het Griekenland van nu.
Het nadeel van vertalen uit een kleine taal heeft ook een voordeel: uitgevers kunnen de taal vaak niet lezen en als vertaler fungeer je dus vrijwel onmiddellijk als een soort ambassadeur; zolang je uitgeverijen er warm voor kunt maken, kun je in hoge mate je eigen werkagenda bepalen. Zo bekeken verkeert Hero Hokwerda in een benijdenswaardige positie: veel van de boeken die hij heeft vertaald heeft hij zelf bij uitgeverijen aangebracht, onder meer bij Bert Bakker en Meulenhoff en bij Styx Publications (later opgegaan in Ta Grammata), dat in Griekse uitgaven uit alle perioden gespecialiseerd was.
De komende jaren heeft hij een prachtproject onder handen: de vertaling van enkele romans van Nikos Kazantzakis. Werk van deze interessante auteur verscheen al eerder in het Nederlands, maar bijna nooit direct uit het Nieuwgrieks vertaald, laat staan uit de definitieve wetenschappelijke edities. Leven en wandel van Alexis Zorbás (dezelfde) verschijnt in het voorjaar van 2015 bij Uitgeverij Wereldbibliotheek. Christus wordt weer gekruisigd en Kapitein Michalis volgen daarna.
Ter gelegenheid van de afsluiting van Hokwerda’s academische loopbaan verscheen een mooi bundeltje, Chronia Polla! Tien jaar Grieks proza en Griekse poëzie in het Nederlands bij uitgeverij Ta Grammata, een kleine bloemlezing van vijftien fragmenten uit de Griekse literatuur van de oudheid, middeleeuwen en moderne tijd, uit het fonds van die uitgeverij die nu tien jaar bestaat, geselecteerd door Hero Hokwerda zelf. Ook werd er ter ere van zijn afscheid een boekententoonstelling ‘Nieuwgriekse literatuur in vertaling’ ingericht in de bibliotheek Nieuwgrieks en Byzantinologie in het Bungehuis. Hokwerda sprak op zijn afscheidssymposium symbolisch over ‘Vertrek en heimkeer’, naar aanleiding van het beroemde gedicht ‘Ithaka’ van Kavafis. Lychnari noemde hem ‘de Nederlandse stem van de Griekse letteren’. Het boekje geeft als toegift een fragment uit het lange gedicht Lof zij van Odysséas Elytis; samen met Andrietta Stathi-Schoorel tekende Hero Hokwerda in 1991 voor de vertaling:
DE TAAL mij gegeven is Grieks;
armelijk het huis aan de stranden van Homerus
Enige bekommernis mijn taal aan de stranden van Homerus.
Zeebrasems en baarzen daar
windgebeukte werkwoorden
stromingen groen in het saffier
al wat ik in mijn vlees zal ontgloeien
sponzen, neteldieren
bij de eerste woorden der Sirenen
schelpen rooskleurig met de eerste duistere huiveringen.
