Butterman braveert Frost    57-65

The Collected Poems van Lucebert

Bert de Waart

In de papieren Filter 21:1 verscheen van de hand van Bert de Waart een bespreking van het eerste deel van Luceberts verzamelde gedichten in de vertaling in het Engels van Diane Butterman. Hieronder publiceert Filter ter aanvulling daarop zijn vergelijking van verschillende vertalingen van een viertal gedichten.

Holmes - Nijmeijer
Hóé Butterman vertaalt kun je het best zien wanneer je haar vertalingen vergelijkt met andere van dezelfde gedichten. Ik heb daarvoor de vier gedichten genomen die zowel in dit eerste deel van haar vertaling staan als in Dutch Interior. Het gaat om ‘school der poëzie’ en ‘ik tracht op poëtische wijze’, vertaald door James Holmes, en ‘langzaam begin ik te spelen het spel van de oude’ en ‘de vermoeide minnaars zijn machines’, vertaald door Peter Nijmeijer.

Deze vier gedichten zijn eenvoudiger dan de tot nu toe besprokene. Er is een redelijk te volgen ‘verhaallijn’, (behalve misschien in ‘de vermoeide minnaars’…) en waar de dichter metaforen gebruikt zijn deze als zodanig goed te herkennen. De gedichten bevatten nauwelijks dubbelzinnige woorden en de zinsbouw is vrijwel overal regelmatig.

Het is Holmes en Butterman beiden gelukt de eindrijmen in ‘school der poëzie’ te behouden, en ook nogal wat van de binnenrijmen. Holmes heeft daar het woord ‘vying’ (r. 11) voor nodig, Butterman ‘heed’ (r. 3) en ‘cesspool’(r. 14). Omwille van het (binnen)rijm heeft Holmes wellicht ‘moeder der politiek’ vertaald als ‘parents of politics’ (r. 5) en ‘zal opengaan’ als ‘shall swell’ (r. 11–12) en is bij Butterman de woordvolgorde in r. 3 en 13 ongewoon. Verder valt bij haar het woord ‘henchmen’ (r. 12) op, en heeft Holmes iets vlotter Engels gebruikt: in r. 1: ‘some lovable rime-spook’, in r. 1 en 6 ‘I’m’ in plaats van I am, in r. 6: ‘merely’, en de verduidelijkende komma’s in r. 11 en 12.

Butterman gaat in haar noot bij ‘ik tracht op poëtische wijze’ (p. 556) in op Holmes’ en haar eigen vertaling van r. 3: ‘eenvouds’ is een genitief en geen meervoud (dus ‘simplicities’ zou ‘simplicity’s’ moeten zijn), en zij vertaalt interpreterend. Zie ook boven over haar interpretatie van r. 17; Holmes volgt daar de brontekst. Holmes vertaalt ‘mens’ en ‘mensen’ (r. 6, 7, 18 en 20) met ‘man’ of ‘men’; Butterman wilde blijkbaar de verwarring van ‘man’ en ‘mens’ vermijden. Holmes’ syntaxis is ‘normaler’ dan die van Butterman (en Lucebert) in r. 6 en 8: ‘if I had not...’ in plaats van ‘had I not…’/ ‘ware ik geen…’ en door de herhaling van ‘alone’ in r. 24.

In beide vertalingen is Holmes’ woordkeuze echter formeler, meer literair, dan die van Butterman. Tijdens een college in 1968 of 1969 vertelde hij dat in de Angelsaksische wereld woorden van Romaanse herkomst als ‘onpoëtisch’ golden. Welnu:

Nijmeijer en Butterman gebruiken ongeveer evenveel Germaanse en Romaanse synoniemen.

In ‘langzaam begin ik te spelen het spel van de oude’ ontbreken – zou je kunnen zeggen – twee woorden: aan het eind van r. 3 ‘had’, en aan het begin van r. 8 ‘die’. Nijmeijer vult ze aan, Butterman niet. Verder zijn r. 1 en 2 in Nijmeijers vertaling één regel, en wordt r. 6 over twee regels verdeeld. Beiden vertalen ‘kroonfeest’ (r. 16) als ‘coronation’, maar Butterman expliciteert: ‘coronation feast’. Verder is het Nijmeijer die interpreterend, expliciterend vertaalt: ‘schreden’ (r. 4 en 5) > ‘yards’, ‘kruidkoekenproever’ (r. 7) > ‘lover of gingerbread’, ‘waaiers’ (r. 14) > ‘women’s fans’, ‘lustmeisjes’ (r. 17) > ‘whores’, ‘de kleine joden’ (r. 19) > ‘the jewish vendors’, ‘grijze lippen op grijze lippen’ (r. 21) > ‘a million dusty lips’, ‘licht’ (r. 24) > ‘daylight’. Hij maakt het zijn lezer gemakkelijk, ook door de structuur van zinnen te verhelderen met het invoegen van ‘his’ in r. 10 en ‘vanished’ in r. 18, en van het lidwoord in r. 23. In r. 9–11 en 14–15 zet hij de diverse zinsdelen op de in het Engels gebruikelijke plaats, terwijl Butterman Luceberts woordvolgorde aanhoudt. De vaste uitdrukking ‘at dusk’ (r. 25) is ‘Engelser’ dan ‘in the twilight’.

Ook van ‘de vermoeide minnaars zijn machines’ loopt de vertaling van Nijmeijer soepeler dan die van Butterman, doordat hij in r. 1 ‘they’ invoegt, en doordat Butterman in r. 5 en 11 de bronvolgorde behoudt. ‘transparent’ (r. 2) is een explicitatie van ‘glazen’.

Lucebert. The Collected Poems. Vol. 1. Translated from the Dutch by Diane Butterman. With an introduction by Anja de Feijter. København & Los Angeles: Green Integer, 2013. [Digitale versie op www.greeninteger.com]

Noten
1 Dutch Interior heeft een uniforme lay-out voor alle gedichten: de titel, of anders de eerste regel, staat in kapitalen boven het gedicht.
2 In Dutch Interior staat hier sun; dat houd ik voor een drukfout.
3 Het volgnummer XVI dat ‘de vermoeide minnaars...' kreeg in de bundel de amsterdamse school' heeft in een bloemlezing uiteraard geen zin.