Abstract: Profiel van het Spaanstalig Servicebureau Mariposa en Servicio, Bureau voor Spaanstalige Dienstverlening. Beide bureaus bieden een breed scala van diensten aan waarvan het leveren van vertalingen in en uit het Spaans de kern vormt.
Ze noemen zichzelf Spaanstalig Servicebureau Mariposa en Servicio, Bureau voor Spaanstalige Dienstverlening, en bieden een breed scala aan diensten aan, waarvan het leveren van vertalingen in en uit het Spaans de kern vormt. Ria Leliveld van Mariposa, gevestigd te Gouda, en Imke Grijpma en Betteke de Gaay Fortman van Servicio (Amsterdam) hebben gemeen dat ze, na de voltooiing van een academische opleiding Spaanse taal- en Letterkunde aan de Universiteit Utrecht, zelfstandige ondernemers zijn geworden en een vertaalbureau zijn gestart.
Een specifieke vertaalopleiding hebben ze geen van drieen genoten, hoewel Ria Leliveld bij de vakgroep Vertaalwetenschap van de UvA een bijvak heeft gevolgd, en Grijpma en De Gaay Fortman in het kader van hun studie hebben deelgenomen aan een collectief vertaalproject waarbij literatuur uit Panamá werd vertaald. Alleen de derde medewerkster van Servicio, Beatriz Olaizola, die sinds twee jaar in dienst is, heeft een officieel vertalersdiploma, en wel van de Universiteit van Granada.
Alle drie zijn ze in ongeveer dezelfde periode afgestudeerd (tweede helft jaren tachtig). Bij het zoeken naar werk stond de eis voorop dat het moest gaan om (bijna) fulltime werk dat in het verlengde lag van de studie Spaans. Leliveld richtte in 1987 haar eigen bedrijfje op (Vertaalburo Leliveld) en toen dat onvoldoende van de grond kwam, is ze eerst gaan zoeken naar aanvullend werk. Via banen bij een assurantiekantoor en uiteindelijk de omroep – bij de kro deed ze research en allerhande werkzaamheden voor een programma van Han van der Meer over Latijns-Amerika – kwam ze uiteindelijk aan voldoende contacten om op een meer solide basis voor zichzelf te beginnen. In 1993 was de oprichting van Mariposa (=vlinder) een feit. Zelf zegt ze dat die tussenliggende periode heel belangrijk is geweest: ze heeft geleerd zelfstandig te werken en haar creativiteit te benutten, en heeft tegelijkertijd een aantal meer praktische vaardigheden onder de knie gekregen, zoals het werken met fax en computer. De Gaay Fortman en Grijpma hebben het omgekeerde proces doorgemaakt: zij hebben eerst korte tijd gezocht naar ander werk met de studie Spaans als uitgangspunt, maar toen bleek dat er niets behoorlijks te krijgen was (qua uren en niveau), hebben zij begin 1988 een eigen bureau opgericht. Daarbij gaven ze zich een jaar de tijd om te onderzoeken of hun initiatief levensvatbaar zou blijken te zijn. De eerste stap was een grote mailing, waarbij allerlei bedrijven en instellingen werden aangeschreven, en ze benaderden ook de toenmalige Nederlands-Spaanse Kamer van Koophandel, die voor Spaanse zakenlieden veel excursies naar Nederland organiseerde. Inmiddels lopen de zaken bij beide bureaus uitstekend: Mariposa biedt, behalve aan Leliveld, werk aan een parttime native kracht (Elvira Caneda Cabrera) en aan een vaste kern van tien freelancers; bij Servicio werken inmiddels drie personen in vaste dienst en worden er opdrachten uitbesteed aan vijf vaste freelancers.
Zoals hierboven al is gesteld, presenteren beide bedrijven zich breed. Zowel Mariposa als Servicio bieden vertaal- en tolkdiensten en begeleiden zakendelegaties; Mariposa heeft daarnaast ook een uitgebreid pakket van taaltrainingen en -cursussen. Deze combinatie is bewust gekozen om de kans op werk te vergroten en het werk aantrekkelijk te maken èn te houden. In de praktijk hebben zich in beide gevallen in de loop van de tijd wel verschuivingen voorgedaan. Bij Mariposa is het aandeel van de taalcursussen (zowel voor bedrijven als particulieren) sterk gegroeid, zodat de verhouding met de vertaalopdrachten ongeveer fiftyfifty is. Dit heeft wellicht met de locatie te maken; in Gouda zijn geen andere taleninstituten die op grote schaal cursussen Spaans aanbieden. De begeleiding van zakendelegaties en het verrichten van tolkdiensten zijn werkzaamheden die de laatste tijd toenemen.
De tolkdiensten vormden in de beginperiode een groot deel van de werkzaamheden van Servicio – met name dankzij de contacten met de reeds genoemde Nederlands-Spaanse Kamer van Koophandel. Langzamerhand echter bestaat 90% van de werkzaamheden van Servicio uit vertaalwerk. Dit tot verbazing van een van de oprichters, De Gaay Fortman, die nooit had gedacht dat ze vertaalster zou worden. Maar vertaalbureau tegen wil en dank zijn ze zeker niet: daarvoor is De Gaay Fortman al te zeer aangestoken door het enthousiasme van haar compagnon, wier hart altijd al bij het vertalen lag.
Hoewel beide bureaus een breed dienstenpakket aanbieden, zijn ze tegelijkertijd te karakteriseren als zeer specialistisch: ze houden zich alleen bezig met het vertalen en tolken in en uit het Spaans. Opvallend genoeg is de motivering van beide teams voor die keuze dezelfde: de liefde voor en de kennis van de Spaanse taal en de wens om met die specifieke deskundigheid hun brood te verdienen. Ook bij de toename van de hoeveelheid werk en de inzet van meer personeel is dit uitgangspunt overeind gebleven: alleen zo kan het door anderen geleverde werk inhoudelijk gecontroleerd worden.
In de praktijk blijkt de concentratie op het Spaans goed te werken: er zijn relatief veel instellingen en bedrijven die geen Spaans in hun eigen vertaalafdeling hebben en ook veel vertaalbureaus ‘doen’ geen Spaans. Als die op zoek gaan naar een vertaler, komen ze eerder bij een bureau uit dan bij een freelancer, omdat er door een bureau meer werk verzet kan worden. Marketing-technisch blijkt het dus een goede formule, zoals Leliveld signaleert: als specifiek Spaanstalig bureau zit je tussen de freelance vertaler en de grote bureaus in.
Het talig specialisme wekt vertrouwen: vaak melden opdrachtgevers zich met specifieke wensen ten aanzien van de te gebruiken variant van het Spaans. Mariposa en Servicio hebben te maken met opdrachten die zowel op Spanje als op Latijns-Amerika gericht zijn. Dit hangt natuurlijk nauw samen met de opdrachtgevers en op dit punt bestaan er tussen beide bureaus belangrijke verschillen. Mariposa werkt veel voor het midden- en kleinbedrijf, maar ook voor notariskantoren en particulieren, evenals voor andere vertaalbureaus. Leliveld vertaalt veel juridische teksten en daarnaast handleidingen, marketingbrieven en rapporten van consultants op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Het merendeel van het werk bestaat uit vertalingen in het Spaans, waarbij de verhouding Spanje/Latijns-Amerika ongeveer gelijk ligt. Servicio heeft, naast een aantal opdrachtgevers in het bedrijfsleven, grote klanten in de ‘ontwikkelingswereld’: de Novib, die de eerste klant voor vertaalwerk was, en Buitenlandse Zaken, waar de dames na lang aandringen een proefvertaling mochten maken. Daarna stroomde het werk binnen. Voor de Novib vertalen Grijpma en De Gaay Fortman zes maal per jaar Redes, het nieuwsblad voor de counterparts in Latijns-Amerika. Naast de ontwikkelingssamenwerking zijn hardware manuals en milieu belangrijke specialismen van Servicio. Met name op het eerste terrein is het logisch dat zij vooral voor de Latijns-Amerikaanse markt werken, en daar wat betreft de terminologie rekening mee houden. Ook bij hen geldt dat het leeuwendeel van de opdrachten altijd vertalingen in het Spaans zijn geweest.
Zowel Leliveld als Grijpma & De Gaay Fortman zijn voorstanders van het ‘moedertaalprincipe’ (dat wil zeggen dat een vertaler altijd in zijn of haar moedertaal vertaalt), maar erkennen dat dit, zeker voor een startend bureau, doorgaans niet haalbaar is. Wel hebben ze altijd alle vertalingen in het Spaans laten corrigeren door native speakers en is in beide gevallen de eerste personele uitbreiding een vertaler met het Spaans als moedertaal geweest. Alle drie signaleren ze dat er, met name van de overheid, steeds vaker opdrachten binnenkomen waarbij de bron- of doeltaal niet het Nederlands, maar het Engels is. Dit is een snel groeiend fenomeen, waar beginnende vertalers zeker rekening mee moeten houden. Ze verwachten dat door deze ontwikkeling de markt voor vertalingen in het algemeen op termijn kleiner zal worden, maar dat voor de Spaanstalige markt de behoefte aan vertalingen voorlopig wel zal blijven bestaan – juist vanwege de relatief minder grote beheersing van het Engels in dit taalgebied.
Door een aantal jaren stug door te werken is het beide bureaus gelukt om een goede positie te veroveren op de markt voor (Spaans)talige dienstverlening. Op basis van hun eigen ervaringen stellen Grijpma en De Gaay Fortman dat een beginnende vertaler goed moet bedenken of zij/hij als freelancer wil werken dan wel een eigen bureau wil starten. In het tweede geval komt er heel wat bij kijken en is specifieke kennis vereist van zaken als boekhouding, salarisadministratie, acquisitie, marketing en management – vaardigheden waarover een academisch geschoolde vertaler doorgaans niet onmiddellijk beschikt. Samenwerking met een of meer partners kan dan een groot voordeel zijn: je vult elkaar aan en spreidt de risico’s. Ook Leliveld heeft samenwerking en het opbouwen van een netwerk hoog in het vaandel staan. Daarnaast benadrukt ze dat het belangrijk is geduld te hebben en jezelf een aantal jaren de tijd te geven om je vertaalpraktijk goed van de grond te laten komen.
Natuurlijk is het niet alleen maar het halen van deadlines, terminologisch graafwerk en geploeter per woord wat de klok slaat. Er zijn ook verrassende of vrolijke voorvallen en bijzondere klanten. Zoals de man die bij Servicio kwam aanrijden in een taxi en zijn liefdesbrieven à la minute vertaald wilde hebben – en wel handgeschreven. De vertaalsters hebben nooit gehoord hoe het is afgelopen, maar dikke fooien gaf hij wel. Of de Nederlandse zakenman die op een beurs in Spanje in zijn beste Spaans honderd leren tassen (sacos) bestelde, waarna de bestelling werd doorgegeven aan de Latijns-Amerikaanse leverancier – die gevestigd was in een land waar sacos helaas colbert betekent. Met tussenkomst van Mariposa kon de geschrokken klant nog van zijn bestelling afkomen, en werd van de weeromstuit vaste klant. Bovenstaande anekdotes zijn zomaar een greep uit de afwisselende beroepspraktijk van de drie vertalende ondernemers/ ondernemende vertalers. De lezer mag zelf de meest passende omschrijving kiezen.
Dit artikel is gebaseerd op twee afzonderlijke interviews: op 22 april heeft in Utrecht een gesprek plaatsgevonden met Ria Leliveld van Mariposa en op 28 april zijn te Amsterdam Betteke de Gaay Fortman en Imke Grijpma van Servicio geïnterviewd.