Een erratum
Boude beweringen worden altijd afgestraft. In mijn laatste column (zie Filter, jaargang 25 nr. 1) veronderstelde ik – zonder daarvoor harde bewijzen te kunnen aanvoeren – dat een vierregelig Frans gedichtje van Georges Lory met zijn vertalingen in 136 talen wel ‘het meest vertaalde gedicht ter wereld’ moest zijn. Maar zelfs in een column mag je niet zomaar wat schrijven. Juist in hetzelfde nummer van Filter maakte Ton Naaijkens in zijn overzicht ‘Het vertaaljaar 2017’ gewag van een dun boekje: ‘Odi et Amo, een collectie van vijftig vertalingen, verzameld door Patrick De Rynck, van “Carmen 85” van Catullus, uitgegeven door de Stichting Carptim’ (p. 22). Vijftig vertalingen in het Nederlands, wel te verstaan. Filter-redactielid en vriend Harm-Jan van Dam maakte me hierop attent. Als er alleen al in het Nederlands vijftig vertalingen van hetzelfde gedicht bestaan, zo redeneerde hij, hoeveel meer moeten er dan niet wereldwijd zijn? ‘Carmen 85’, schreef hij, ‘telt twee regels en veertien woorden, net iets minder dan het gedicht dat Lory biedt. Ik veronderstel dat er zeker meer dan 86 vertalingen van dit (meest populaire) gedicht van Catullus bestaan in andere wereldtalen [...].’ Ik moest hem gelijk geven.
Een paar dagen later viel, alweer dankzij Harm-Jan, dit fraaie boekje in mijn brievenbus. Met de bundel van Georges Lory heeft deze verzameling één ding gemeen: als doeltaal zijn er naast het Nederlands ook het Afrikaans, een paar Nederlandse dialecten en curiosa als diverse sms-talen vertegenwoordigd, maar daarmee houdt het op. Voor de rest is het boek inderdaad een glansrijke demonstratie van de schier onuitputtelijke mogelijkheden die zelfs de meest beknopte tekst in zich bergt, en die pas via een waaier van vertalingen zichtbaar worden. In zijn nawoord noemt Patrick De Rynck het ‘een charme van zo’n vertalingenverzameling’ dat je vaststelt dat zelfs bij ogenschijnlijk volstrekt eenduidige werkwoorden als odi, amo, nescio – ik haat, ik heb lief, ik weet het niet – tal van interpretaties of formuleringen mogelijk zijn. Het is een charme, zeker, zoveel diversiteit, maar ook iets om een beetje duizelig van te worden. Alsof betekenis drijfzand wordt, of zichzelf vermenigvuldigt als het beeld van de bezoeker in een spiegelpaleis.