In een lezing tijdens de Literaire Vertaaldagen van 2022 vertelde ik al eens dat de ‘intrinsieke esthetiek’ van het natuurvertalen me zo aanspreekt. Daarmee bedoelde en bedoel ik ‘al die vreemde, afwijkende, kleurrijke woorden voor alles wat in de natuur voorkomt’. Ik zei ook: ‘Vaak leveren die vanzelf iets moois op, vooral in combinatie.’ Een van de voorbeelden die ik noemde was de opsomming van nachtvlinders die de Britse ‘hommelprofessor’ Dave Goulson geeft in zijn door mij vertaalde De tuinjungle (AtlasContact, 2019): ‘gestippelde houtmot, rozenblaadje, vliervlinder, wapendrager, dennenpijlstaart, lindeknotsvlinder, kleine beer, gestippelde oogspanner, braamvlinder en tweestip-orvlinder’. Goulson zegt zelf over die opsomming: ‘Het lijkt wel een gedicht of een heksenspreuk.’ Het kost enige moeite om zo’n opsomming te vertalen, want je moet elke soortnaam opzoeken en de juistheid van de vertalingen controleren, bijvoorbeeld op verspreidingsgebied. Ook daarover, en over daartoe te volgen strategieën, ging mijn lezing. Ga er bijvoorbeeld niet automatisch van uit dat de vertaling van robin ‘roodborst’ is. Als het boek zich in de Verenigde Staten afspeelt, dan is de juiste vertaling ‘roodborstlijster’. In de vs komen geen roodborsten voor.
Het kost daarentegen weinig moeite om de vertaling van de geciteerde zin als poëzie te laten klinken, want als je zulke benamingen achter elkaar zet, in welke volgorde ook, ontstaat die vanzelf: zie de alliteraties en assonanties, het metrum en het mysterieuze van de mottennamen. Rachel Carson, met Silent Spring (1962) een van de grondleggers van de Amerikaanse milieubeweging, beweerde volgens mij iets soortgelijks in haar toespraak bij de aanvaarding van de National Book Award voor The Sea Around Us:1 ‘Voor zover er poëzie in voorkomt, komt dat niet doordat ik die bewust heb toegevoegd, maar doordat niemand waarachtig over de zee kan schrijven zonder poëtisch te klinken.’
Natuurvertalen
Wat is natuurvertalen? Dat is het vertalen van natuurboeken, waarbij je onder meer beducht moet zijn voor verschillen in de naamgeving van soorten tussen taalgebieden. Maar wat zijn natuurboeken?