100 jaar Aufgabe des Übersetzers    96-106

Henri Bloemen

In 1923 verscheen bij uitgeverij Richard Weissbach in Heidelberg in een bibliofiele tweetalige uitgave een Duitse vertaling van Charles Baudelaires Tableaux Parisiens. De ondertitel (bij de onvertaalde hoofdtitel) luidde: ‘Deutsche Übertragung mit einem Vorwort über die Aufgabe des Übersetzers von Walter Benjamin’. De vertalingen van Baudelaires gedichten, waaraan Benjamin al sinds 1914 gewerkt had en die hij ook na de publicatie ervan nog zou herzien, zijn al lang uit de aandacht verdwenen en konden eigenlijk nooit op veel appreciatie rekenen. Tien jaar later, in 1933, was de oplage van vijfhonderd exemplaren ‘noch nicht annähernd verkauft’, zoals de uitgever liet weten. Maar van dat voorwoord kan niet gezegd worden dat het onder gebrek aan aandacht geleden heeft, integendeel, deze tekst is in de loop van de tijd tot een iconische tekst van de vertaaltheorie uitgegroeid. Hij is in zowat alle talen vertaald, vaak meermaals – in het Engels, de taal waarin de Opgave het meest gelezen wordt, tot vijfmaal toe – en de receptie, van eenvoudige verwijzingen tot uitvoerige commentaren, is alleen al door de omvang schier onoverzichtelijk.

In de vertaalwetenschap, maar ook in de taalwetenschap en de filosofie blijft de tekst interpretaties uitlokken. En die belangstelling houdt aan, waarbij de fascinatie zowel resulteert in nieuwsgierige bewondering voor een tekst die de eenvoudige vraag: ‘Wat is vertaling?’ nog durft te stellen als in resignerende capitulatie voor de enigmatische passages die hun geheim maar niet lijken te willen prijsgeven. Zo is de Aufgabe volgens de Franse vertaler en vertaaltheoreticus Antoine Berman dé referentietekst van het denken over vertalen van de 20ste eeuw, zoals de tekst van Schleiermacher over de verschillende methoden van het vertalen volgens hem de referentietekst voor de 19de-eeuwse vertaaltheorie geweest is. In zijn zin-voor-zin-lectuur van Benjamins tekst die hij tijdens een werkcollege aan de Sorbonne hield zegt hij:

Le présent séminaire entend procéder à un commentaire de « La tâche du traducteur » de Walter Benjamin. Nous considérons ce texte comme le texte central du XXe siècle sur la traduction. Peut-être chaque siècle ne produit-il qu’un seul texte de ce genre: un texte indépassable, duquel toute autre méditation sur la traduction doit partir, fût-ce pour se dresser contre lui. (Berman 2008: 17, curs. van Berman)

In de voetnoot bij de passage luidt het:

Ainsi le XIXe siècle a-t-il eu la conférence de Schleiermacher, Ueber die verschiedenen Methoden des Uebersetzens. (Ibid.)

Maar er zijn ook vertaalwetenschappers die de tekst als prewetenschappelijk en normatief beschouwen en die hun studenten elke verwijzing naar ‘halting Walter’ (David Bellos) verbieden.

Lees verder in de papieren Filter