Een boek over het redden van verdwenen woorden. Dit is, net als alle boeken van Enrico Galiano, een boek waarin taal een belangrijke rol speelt. Dat lijkt me ook een uitdaging voor de vertaler. Hoe ben je te werk gegaan met alle verdwenen woorden?
Samu, de ik-verteller in het boek, ontdekt dat er, zomaar opeens, woorden uit de taal verdwijnen. Zo bestond er ooit een woord voor het propje stof dat je soms in je navel vindt – Samu speelt er graag mee –, maar niemand herinnert zich meer om welk woord het ging. Samu weet het nog wel: hij is woordredder.
Als vertaler kon ik natuurlijk niet zomaar een woord verzinnen: dat zou niet kloppen – het moest een Nederlands woord zijn dat echt heeft bestaan. Ik ben op zoek gegaan in oude woordenboeken. Daar kwam ik het vergeetwoord ‘fnaas’ tegen, dat ‘pluisje’ betekent. Dat paste precies!
Ook ‘kwarrig’ is een vergeetwoord dat ik heb gebruikt. Samu legt uit: ‘Ooit zei je “kwarrig koud” wanneer het zo hard vroor dat je huid er compleet schraal van werd. Kwarrig betekent schraal. Nu zeg je “bitterkoud” maar volgens mij slaat dat nergens op want bitter smaakt niet eens koud. En koud ook niet bitter.’
Wat was het leukste aan dit project?
Het leukste – en het lastigste – was dat ik een oplossing moest vinden voor alle taalgrapjes. Voor de naam van de oude dame in het verhaal, bijvoorbeeld. In het Italiaans heet ze Nonnasquì (nonna = oma en squì is de afkorting van squinternata – rommelig, eventueel ook van squilibrata – onevenwichtig).
Dat is lastig te vertalen. Uiteindelijk bedacht ik ‘Messiebessie’.
Die keus heeft consequenties, Samu en zijn vrienden weten aanvankelijk niet waar de bijnaam vandaan komt en maken een woordgrapje over de oorsprong. Zo'n woordgrapje moet de doelgroep aanspreken, dus bedacht ik iets met de voetballer Messi (de dame kan namelijk vreselijk hard rennen, in achtervolgingen).
Heb je tijdens het vertalen ook contact gehad met de auteur?
Ja, ik heb contact gehad met Galiano, hij is zeer benaderbaar. Ik heb hem mijn oplossingen voorgelegd. Hij houdt van woorden, ook van bijzondere woorden in andere talen. In zijn eerdere boek Eppure cadiamo felici, dat ik ook mocht vertalen en dat in het Nederlands De bijzondere woorden van Gioia heet, komen woorden voor uit allerlei talen van de wereld. Galiano’s lievelingswoord in het Nederlands is ‘oogstrelend’. Mijn lievelingswoord in het Italiaans is ‘primavera’ – ‘lente’.
