E però sappia ciascuno che nulla cosa per legame musaico armonizzata si può de la sua loquela in altra transmutare, sanza rompere tutta sua dolcezza e armonia
En iedereen moet inzien dat men niets dat door middel van poëzie harmonisch verbonden is, van de ene in de andere taal kan overbrengen zonder alle charme en harmonie te verbreken
Dante Alighieri, Convivio, 1.7.14
Wat Dante hier verklaart over het vertalen van poëzie is niet echt origineel. De patroon van de vertalers, Hieronymus, schreef het al in de inleiding op zijn Latijnse versie van de Kroniek van Eusebius: ‘Quod si cui non videtur linguae gratiam interpretatione mutari, Homerum ad verbum exponat Latinum’ (Wie denkt dat de charme van de taal niet onder een vertaling lijdt, moet Homerus maar eens woord voor woord in het Latijn vertalen).
De principiële onvertaalbaarheid van poëzie is een gemeenplaats geworden. De dichter-vertaler Peter Robinson (2010) begint zijn betoog over wat hij ‘the art of the impossible’ noemt met de onvermijdelijke boutade van Robert Frost: ‘Poetry is what is lost in translation.’ De Amerikaanse dichter schijnt die woorden overigens nooit zelf te hebben gepubliceerd, al heeft hij ze wel bij diverse gelegenheden uitgesproken met varianten als: ‘Poetry is what gets lost in translation’ en ‘Poetry is what evaporates from all translations.’
De vraag blijft of proza zoveel makkelijker vertaalbaar is dan poëzie. Het proza van Proust blijkt in praktijk lastiger te transponeren dan parlandopoëzie, omdat zijn ‘écriture artiste’ (de kunsttaal van het fin de siècle) oneindig meer gestileerd is dan een modern spreekvers. Dante zinspeelt met de uitdrukking ‘legame mosaico’ (muzisch, poëtisch verband) op het vertalen van gebonden stijl, ‘oratio ligata’ met de geijkte retorische term. Poëzie lijkt vooral moeilijk over te brengen als het gaat om gebonden verzen: verzen met een vast metrum en/of rijm. Daarover gaan de volgende beschouwingen.